آشنایی با هنر قلمزنی

هنر قلمزنی

یکی از صنایع دستی ایران، قلمزنی است ، هنری فاخر و اصیل که طرفداران بسیار زیادی نیز دارد. هنرمند قلمزن با ضربه زدن به اشیای فلزی نقش و نگار مختلفی خلق میکند و به فلزات بی روح، جان می بخشد. ماده اولیه هنر قلمزنی فلز و آلیاژ است. به ترکیب فلزات با یکدیگر آلیاژ گفته می شود که در نتیجه باعث افزایشویژگی های مورد نیاز می شود.

مس، نقره وبرنج جزو فلزاتی هستند که معمولا برای خلق این هنر از آن ها استفاده می شود. مس اولین فلزی است که بشر برای این هنر اصیل از آن استفاده کرده است.

قلمزنی هنر حکاکی و نَقر کردن نقوش بر سطح اشیاء فلزی است. نقر نقوش بر اثر فشارِ نوکِ قلم هایی ست که با چکش روی سطح فلز کوبیده می شوند. هنرمند از قلم های فولادی متنوعی استفاده می کند که کاربرد های گوناگون دارند و هریک اثر خاصی بر فلز نقش می کنند. قلمزنی در سبک های مختلفی انجام می شود، از جمله زمینه پر یا عکسی، که در آن مانند نقاشی عمق را با سایه روشن و پرداز زدن نشان می دهند ؛سبک منبت یا برجسته، که زمینه را پایین می برند تا نقوش از زمینه متمایز شود ؛سبک جُنده کاری، که زمینه ها را پایین می برند و از طرف دیگر نقوش را هم برجسته می کنند تا اختلاف سطح قابل توجهی ایجاد شود.

بررسی دو سبک از انواع سبک های این هنر اصیل

این هنر سبک های مختلفی دارد که هنر قلمزنی را از گسترده ترین تکنیکهای هنری و آثار سنتی می گرداند. این سبک ها در طول تاریخ با ذوق هنرمندان خلق و به وجود آمده اند.

سبک ریزه قلم یا ریزه کاری: یکی از سبک های این هنر، ریزه کاری است که به زیره قلم معروف است. در این روش هنرمند نقش و طرح های بسیار ظریفی را قلمزنی می کند. هنرمند روی بوم بافت ها و تیره روشنی های متفاوتی ایجاد می کند که موجب میشود طرح اصلی ظاهر می شود. در نتیجه با جدا کردن زمینه از طرح، شگفتی خلق شده نمایان می شود.

سبک برجسته کاری: این سبک زحمت بسیار زیادی دارد اما در نتیجه اثری خارق العاده خلق می شود. در این سبک قلمزنی، ابتدا باید پشت بوم فلزی را با قیر پوشاند و سپس طرح را روی آن تثبیت کرد. پس از تثبیت طرح، قیر را باید از آن جدا کرد و آن را دوباره ذوب کرد. قیر ذوب شده را از همان طرفی که طرح را ثبت کرده اید می ریزید. از همان طرفی که طرح مشخص است طرح را پایین می برید تا طرح اصلی برجسته شود. در نهایت هنرمند به کمک قلم های مختلف روسازی را انجام می دهد.

ابزار های مورد نیاز هنر قلمزنی

برای خلق یک اثر هنری، ابتدا باید وسایل اولیه و مورد نیاز هنرمندمناسب و تکمیل باشد. مهم نیست که از چه سبک قلمزنی استفاده می کنید باید ابزارآلات شما با کیفیت باشند تا نتیجه خوب و مطلوبی دریافت کنید.

چکش، قلم های مخصوص، میزکار مخصوص، سنگ فرز، پرگار مخصوص، سوهان، انبر، تسمه، قیچی مخصوص و ... از لوازم مورد نیاز یک هنرمند قلمزن است. در بین این ها چکش و قلم جزو ابزارهای اصلی هنر قلمزنی به حساب می آیند.

ویژگی چکش در هنر قلمزنی

چکش هایی که برای این هنر استفاده می شوند از سه قسمت می شوند. سر مخروطی شکل، میله ی فلزی و دسته چوبی دارند. قسمتی که استادان به واسطه آن به قلم ضربه می زنند، مربعی است. سمت دیگر آن نوک تیز است تا مانع دید هنرمندان نشود. چکش هایی که وزن آن ها بین 70 تا 200 گرم هستند برای انجام کارهای ریزه کاری مورد استفاده قرار می گیرند تا دست خسته نشود. اما چکش هایی که وزن آن ها بین 250 گرم تا یک کیلو گرم است برای برجسته کاری استفاده می شوند.

ویژگی قلم در قلمزنی

منظور از قلم در هنر قلمزنی میله ای فولادی است که طول آن 10 تا 20 سانتی متر است. قطر آن هم با توجه به طولش متغیر است. یکی از بهترین قلم هایی که برای این هنر قدیمی استفاده می شود قلم فولاد نقره ای نام دارد.

قلم ها اشکال و اندازه های مختلفی دارند اما به طور کلی به دو دسته آج دار و بدون آج تقسیم می شوند. در سبک ریزه کاری از قلم هایی مانند قلم نیم بر، قلم پرداز، قلم بادامی استفاده می شود. همچنین در سبک برجسته کاری قلم هایی مانند قلم نیم بر، کلفت، قلم کف تخت، قلم بادامی و قلم نیم ور مورد استفاده قرار می گیرد.