خاتمکاری

خاتمکاری یکی از اصیل ترین و زیبا ترین هنر های سنتی ایران است .خاتم از کنار هم قرار گرفتن مثلث های رنگی و تشکیل و گسترش چند ضلعی های متناظر خلق می شود. ساخت این هنر علاوه بر استعداد و ذوق مستلزم صبر و شکیبایی بسیار است. این مثلث ها و چند ضلعی ها از مواد گوناگونی مانند استخوان شتر وگاو، اسب و عاج فیل ، از چوب درختانی مانند گردو، نارنج، فرا، آبنوس، شمشاد و یا از فلزاتی مانند برنج، نقره و یا حتی طلا ساخته می شوند.

درخشان ترین دوره هنر خاتمکاری در ایران

خاتمکاری در دوران صفویه به اوج تکامل خود رسید. در آن زمان هنرمندان از سراسر ایران به شهر اصفهان می آمدند تا اشیای گران قدر خودشان را خلق کنند.همچنین از دیرباز شهر شیراز یکی دیگر از مراکز خلق و آفرینش آثار فاخر خاتمکاری بوده است . در اوایل دوره پهلوی استاد کمال الملک یک هنرستان تأسیس کرد که در آنجا هنر های دستی کشور توسعه یافت و کارگاهی برای هنر خاتمکاری نیز تشکیل داده شد.

کاربرد این هنر ایرانی

هنر خاتمکاری در ساخت و تزیین صندوق مرقد امامزاده ها و برخی امامان، ضریح برخی امام زاده ها، منبر های چوبی، قاب آینه، جعبه جواهرات، صفحه شطرنج، گلدان های تزیینی، انواع میز های بازی، قلمدان های اداری و انواع صنایع دستی کاربرد دارد. همچنین در برخی کار های خاص از خاتمکاری استفاده گردیده است؛ مانند منبر مسجد عتیق شیراز که از قدیمی ترین نمونه های موجود و مربوط به هزار سال قبل است.

در مجموعه صنایع دستی نوبهار کیفهای دستی ای طراحی و تولید کرده ایم که با هنر خاتم مزین شده اند. با طراحی کیف های خاتم کاری کاربردی تازه و امروزی به این هنر دیرین بخشیده ایم .

مراحل ساخت یک اثر خاتم

ساخت یک خاتم ریزه کاری و زحمت زیادی دارد به همین دلیل مراحل ساخت بسیار سخت و طولانی است. مرحله اول تهیه اشکال منظم هندسی است. چوب و استخوان و فلز هایی که رنگ های متفاوتی دارند با مقطع مثلث متساوی الاضلاع بریده می شوند. این مثلث های چوبی، استخوانی یا فلزی با صبر و حوصله به وسیله چسب کنار هم چسبانده می شوند و با نخ بسته می شوند. به نتیجه این کار پره گفته می شود. این کار ادامه پیدا می کند و پره ها کنار هم قرار بگیرند و شکل های هندسی مورد نظر ساخته می شوند که به این کار در اصتلاح گل بندی خاتم کفته می شود. گلها کنار هم چیده و چسبانده می شوند و برای یک دست شدن زیر دستگاه فشار قرار میگیرند .سپس این قامه های شکل گرفته شده را با ضخامت حدود یک میلیمتر برش میزنند و بر روی چوبهای نازکی میچسبانند . حالا این نوارهای خاتم آماده چسباندن روی سطح اثر مورد نظر هستند. در نهایت پس از چسباندن نوارهای خاتم کنار هم و صیقل کردن،اثر ساخته شده آماده روغن زدن است. درحال حاضر معمولا اشیاء خاتم شده را با لایه محافظ پلی استر می پوشانند.

چگونه یک خاتم خوب را بشناسیم؟

ممکن است یک کحصول خاتمکاری شده ساخته و قیمت مناسبی هم داشته باشد؛ اما ویژگی های یک محصول اصل را نداشته باشد. ارزش واقعی یک هنر اصیل به خصوصیات واقعی و ارزشمند آن است. پس هنگام خرید دقت کنید تا محصولی مرغوب و اصیل خریداری کند. در ادامه چند نکته برای شناسایی یک خاتم خوب را ذکر می کنیم.

عدم استفاده از فیبرهای پلاستیکی بجای استخوان: از استخوان به دلیل رنگ سفید آن در خاتم استفاده می شود. برخی از تولیدکنندگان خاتم برای کاهش هزینه ها به جای استفاده از استخوان که آماده سازی آن حدود شش ماه زمان می برد از فیبر استفاده می کنند که ارزش چندانی نداشته و از عمر اثر کم میکند.

ساخته شده از قطعه های ریز و منظم: یکی از اصلی ترین و مهم ترین مواردی که برای تشخیص یک خاتم مرغوب و خوب باید در نظر داشت قطعه های ریز و منظم است. هر چقدر اشکال هندسی ظریف و ریز باشند، آن کار از ارزش بالایی برخوردار است و اثرخاتمکاری شده مرغوبیت بالایی دارد.

دارای سطح صاف و بدون برجستگی: اصولاً استاد خاتمکاری پس از پایان کار، صیغل کاری را شروع می کند. باید در نظر گرفته شود که برجستگی روی کار وجود نداشته باشد و سطح کار باید کاملاً صاف باشد.

دارای اشکال قرنیه: در یک خاتمکاری مرغوب تصاویر با یکدیگر قرنیه هستند در نتیجه تمام الگو ها باید در یک اندازه و ابعاد باشند.